Türk lirasının çöküşü kimseyi şaşırtmamalı.
Birincisi ve en önemlisi, liradaki düşüş bir süredir devam ediyor ve ABD dolarının gücüyle hiçbir ilgisi yok. Türkiye'nin çöküşü, tamamen kendi kendine gerçekleşmeyi bekleyen bir kazaydı.
“Parasal egemenliğe sahip bir ülke, temerrüde düşme riski olmadan istediği tüm para birimini çıkarabilir” diyenler yine yanılıyor. Arjantin, Brezilya, İran, Venezuela'da olduğu gibi, parasal egemenlik, para birimini destekleyecek güçlü temeller olmadan hiçbir şey ifade etmez.
Türkiye, MMT severlerin alkışladığı tüm aksiyonları aldı. Erdoğan hükümeti, merkez bankasının kontrolünü ele geçirdi ve herhangi bir önlem veya kontrol olmaksızın “ekonomiyi canlandırmak” için son derece düşük oranlar basmaya ve tutmaya karar verdi.
Türkiye’nin Para Arzı yedi yılda üç katına çıktı ve oranlar büyük ölçüde düşerek % 4,5’e çekildi.
Ancak TL'deki değer kaybı, sadece hükümet tarafından kabul edilen değil, cesaretlendirilen bir şeydi. Mevcut hükümetin oylarını artırmak için emeklilere yeni basılmış liralar verildi, hükümetin güvenlik kaygıları nedeniyle turizm gelirlerindeki kayıpları(tarım, akaryakıt, turizm endüstrisi) sübvansiyon ve hibelerle telafi etmeye çalışmasıyla hızla değer kaybeden liradaki sübvansiyonlar % 20'den fazla arttı.
Döviz rezervlerinde kayıp yaşandı, ancak hükümet aşırı borçlanmayı teşvik etmek için savaştı. Mali açıklar yükseldi ve hızla değer kaybeden lira, ABD doları cinsinden artan kredi miktarına yol açtı.
Bu, parasalcıların tipik kusurudur, parasal egemenliğin ülkeyi dış şoklardan koruduğuna ve yabancı para birimlerindeki kredilerin arttığına inanırlar, çünkü kimse sürekli olarak değeri düşük bir para biriminde uygun fiyatlardan borç vermek istemez. Sonra merkez bankası oranları yükseltir, ancak para arzı yerel para biriminde ödenekleri ödemek için artmaya devam ederken parasal boşluk artmaya devam eder.
Şimdi Avrupa'nın Geri Kalanı için Risk Yükseliyor
Bir yandan BBVA, BNP, Unicredit gibi avro bölgesi bankalarının Türkiye'ye maruz kalması çok önemlidir.
Diğer yandan tahsili gecikmiş alacaklardaki artış belirgindir. Washington Post'a göre Türkiye’nin ABD doları cinsinden kredileri GSYİH’nın yaklaşık %30’unu oluşturuyor, ancak euro cinsinden krediler %20’ye kadar çıkabilir. Türkiye’nin borç vericileri ve hükümetleri Arjantin veya Brezilya’nın yaptığı aynı yanlış iddiayı yaptılar. Sürekli zayıflayan ABD dolarına ve Federal Rezerv'in açıklandığı gibi faiz oranlarını yükseltmeyeceğine dair bahis oynadılar. Açıkça yanılıyorlardı. Bu hatalı bahis zaten var olan parasal ve mali dengesizliklere katkıda bulunur.
Para arzı neredeyse çift haneli oranlarda artmaya devam ediyor, hükümetin harcamaları azalan rezervleri aşıyor ve tasarruf sahipleri ve yatırımcılar Erdoğan hükümetinin tam iktidarı ele geçirmek için sermayeyi kontrol altına almayı tercih etmesinden korktukça sermaye kaçışı belirginleşmeye başlıyor.
Daha önce Arjantin gibi, faizlerin çok geç yükseltilmesi, risk sermaye kontrolleri ve banka işlemeleri olduğunda piyasayı sakinleştirmez. Faiz oranlarının %18'e yükseltilmesi, risk tüm parayı kaybetmek iken, Türkiye'de kimseyi bankada tutmaya teşvik etmiyor. Oranlar %8'den %17,5'e çıktı ve kriz daha da kötüleşti. Biraz daha yüksek oranlar nedeniyle durmayacaktır.
Çünkü Türkiye'nin sorunu parasal ve mali. Türkiye'nin sermayeyi çekmek ve büyümeyi yeniden canlandırmak için büyük bir uyum programına ve kurumlarının ve pazarlarının güvenilir bir şekilde açılmasına ihtiyacı olacak. Ne yazık ki, rota kurumlar üzerinde daha fazla hükümet kontrolü, daha az yatırım güvenliği ve varolmayan dış düşmanı suçlayarak krizin derinleşmesi açıkça görünüyor.
Erdoğan çok tehlikeli bir ekonomik düşmana karşı savaşıyor: kendisi.
Avrupa için bu bir şeytanın alternatifidir. Türkiye'nin kurtarılması, Erdoğan'a daha fazla kontrol verecek ve özgürlüğe daha yüksek kısıtlamalar getirirken ekonomideki dengesizlikleri artıracaktır.
Öte yandan Türkiye'yi kurtarmamak, Yunanistan'dan çok daha büyük bir krize neden olur. Çünkü bir miktar büyüme ve enflasyona ulaşmanın bir yolu olarak çok fazla avro bölgesi fonu ve banka yatırımı Türkiye'ye yönlendirildi. Elde ettikleri şey, sermaye kontrolleri ve para biriminin değerinin düşürülmesi riskiydi.
Avrupa için en büyük risk, mülteci ve sınır desteği karşılığında bu karmaşayı bir miktar yardımla kapatmaya çalışmak olacaktır. Çünkü zaten ilgili bir risk olan, ancak içerilen şey, muhtemelen yönetilemez hale gelecektir.
Yazar - Daniel Lacalle
Bu yazı mises.org sitesinin ''Turkey Could Create A Larger Crisis Than Greece'' adlı yazısının çevirisidir.
