1965'ten 1995'e kadar Botsvana, dünyadaki en hızlı ekonomik büyüme oranını kaydetti. Botsvana'nın olağanüstü başarısı birçok analisti şaşırttı, çünkü 1966'da bağımsızlığını kazandıktan sonra Botsvana'nın beklentileri ümitsizdi. Sonuçta, Botsvana karayla çevrili değil ve ortalama olarak bu tür ülkelerin sicili etkileyici değil. Ancak coğrafya, Botsvana'nın kalkınmanın önündeki tek engel değildi. Bağımsız Botsvana, ciddi bir insan sermayesi sıkıntısı çekiyordu.
Bir araştırma 1965 yılında 25 yaş üstü Botswana vatandaşlarının yüzde 72,7'sinin örgün eğitim almadığını, yüzde 24,6'sının ilkokuldan yararlandığını ve 25 yaşın üzerindeki vatandaşların yüzde 0,1'inin yüksek öğrenimi tamamladığını gösteriyor. Ham rakamlar, ülkede sadece yirmi iki kişinin üniversite mezunu olduğunu ve yüz kişinin ortaokulu tamamladığını ifade ederek daha iç karartıcı bir görüntü uyandırıyor. Buna karşılık, Zambiya'da on kat daha fazla ortaokul mezunu ve Uganda'da yetmiş kat daha fazla ortaokul mezunu vardı. Ayrıca, diğer kolonilerden farklı olarak, Botsvana'daki İngiliz yatırımları marjinaldi ve sömürge hükümeti ayrıldığında Botsvana'nın on iki kilometre yolu vardı.
Ancak bu engellere rağmen Botsvana, Afrika'da bir umut ışığı oldu. Bununla birlikte, Botsvana'nın tarihini incelemek, sömürge öncesi kurumlarının kalitesinin, sömürge sonrası başarısına ışık tutabileceğini ortaya koymaktadır. Sömürge öncesi Botsvana'da, Tswana kabilesi tarafından yaratılan mekanizmalar tiranlığa karşı bir siper görevi gördü. Diğer kabilelere kıyasla, onların sömürge öncesi kurumları şeflerin otoritesini sınırlamaya çalıştı. Şeflerin, son sözü söylemelerine rağmen bir karar sunmadan önce Kgotla'ya (geleneksel meclis) danışmaları gerekiyordu.
Sonuç olarak, Afrika'daki diğer etnik gruplarla karşılaştırıldığında, Tswana kültürü muhalefeti besledi. Ayrıca, sömürge öncesi Botsvana'da komünal ve özel mülkiyet hakları bir arada var oldu. Örneğin, şefin tarımsal amaçlarla kabile üyelerine yeniden dağıtma hakkını saklı tutmasına rağmen, bol miktarda bulunan boş arazi komünal bir işleve hizmet ediyordu. Ancak öte yandan, örf ve adet hukuku tarafından zorunlu kılınan özel mülkiyet hakları, kişisel eşyaların ve sığırların birikimine izin verdi.
Kısacası, sömürge öncesi kurumların kalibresi, yetkililerin kontrolsüz bir şekilde güç kullanamayacakları şekilde Botsvana'nın yükselişini açıkça kolaylaştırdı. Ancak Scott Beaulier'in kurumsal argüman eleştirisinde gösterdiği gibi, kurumlar hikayenin tamamını anlatamıyorlar: “Sömürge öncesi kapsayıcı kurumlar elitleri etkili bir şekilde kısıtladıysa, Botsvana bağımsızlıktan önce neden bu kadar kötü performans gösterdi? Botsvana, bağımsızlığından önce dünyanın en fakir üçüncü ülkesiydi.”
Öyleyse, eğer kurumlar bu kadar önemliyse, neden sömürge öncesi Botsvana'da ekonomik büyümeyi teşvik etmekte başarısız oldular? Sorun şu ki, siyasi ve ekonomik kurumlar arasındaki ince ayrımları sıklıkla görmezden geliyoruz. Siyasi kurumlar büyümeyi sağlarken, ekonomik kurumlar büyümeyi teşvik eder. Yani siyasi kurumlar, özel aktörlerin yolundan çıkarak ve barışçıl sermaye birikimini hem özel hem de devlet hırsızlarından koruyarak büyümeyi teşvik edebilir. Siyasal kurumların verimli olabilmesi için kaynakların devlet tarafından kamulaştırılmasına engel olmaları gerekir.
Öte yandan, ekonomik kurumların ilkel yapısından dolayı büyüme yoksa özel mülkiyetin korunması büyüme açısından özellikle verimli değildir. Botsvana'da sömürge öncesi ekonomik kurumlar gerçekten de ilkel kaldı ve sömürge öncesi Botsvana'daki kurumların büyüme karşıtı karakteri Valentin Seidler tarafından aktarılıyor:
Sömürge öncesi Tswana ticareti, geçim temelli bir ekonominin tipik bir örneğiydi. Tipik olarak, fazla mallar piyasalarda işlem gördü. Piyasalar için işletme odaklı bir üretim bilmiyoruz. Piyasa mübadelesi, insanlar arasındaki kişisel ilişkiler tarafından yönetiliyordu…. Kabileler arası ticaret, genellikle alıcı kabilenin malları değiş tokuş edilebilmesi için tüccarın sunumuna ihtiyaç duyuyordu…. İşlem maliyetlerini artıran göreli fiyatların piyasa katılımcıları tarafından bilinmesi gerekiyordu.
Her zaman, sömürge öncesi Botsvana'daki ekonomik kurumlar nispeten verimsizdi. Dolayısıyla, sömürge öncesi Botsvana'daki siyasi kurumlar nispeten sorunsuz olsa da, sömürge öncesi Botsvana'nın sınırlı üretkenliği nedeniyle çok az açıklayıcı güce sahiptirler. Dolayısıyla, siyasi kurumlar postkolonyal çağda büyümenin daha iyi bir tahmincisidir.
Bu dönemde, Botsvana tarım ve madencilik sektörlerinin büyümesine tanık oldu ve tarihsel olarak ve bağımsızlık sonrası dönemde ekonomi modernleştikçe, Botsvana'nın tarihsel siyasi kurumlarının nispeten iyi huylu doğası çok önemli hale geldi ve hükümetin yatırımcılara olan bağlılığına yansıdı. Kamulaştırma riski düşük olduğundan, girişimcilerin yatırım yapma teşviki vardı. Hikayenin mantığı, sömürge öncesi çağda ekonomik kurumların ekonomik işlemlerin meyvelerini en üst düzeye çıkarmada başarısız olmaları ve bu nedenle siyasi kurumların, birincil rollerinin öngörülebilir bir ekonomik ortam yaratarak büyümeyi sağlamak olduğunu göz önünde bulundurarak büyümeyi geliştirmede daha az etkili olmalarıdır.
Kuşkusuz, bazı bilim adamları sömürge öncesi kurumların önceliğini abarttı, ancak Botswana'nın kurumsal bir avantajı olduğu gerçeği değişmedi. Julius Kilza'ya (2008) göre, Afrika'daki emsallerinden farklı olarak, Botsvana hükümeti ekonomi politikasına ihtiyatla yaklaştı. Kilza'nın öne sürdüğü gibi: “Mauritius'ta olduğu gibi Botsvana'da da baskın partinin ideolojisi Botsvana Demokrat Partisi kalkınmacılıktı…. BDP pragmatik bir ekonomik ideoloji benimsedi. Ulusal kalkınma için sınırlı tasarruflar karşısında, BDP yabancı sermayeyi Botsvana'ya yatırım yapmaya davet etti. Daha da önemlisi, maden zenginliğinden elde edilen gelirler çalınmamıştır. Hem politikacıların hem de bürokratların kalkınmacılığı sayesinde üretken kurumlara yönlendirildiler.”
Ayrıca Botsvana hükümeti, 1970'lerde bölgede yaygınlaşan beyaz karşıtı duyguları da reddetti. Botsvana, ekonomiye önemli katkılarda bulunan Güney Afrika ve Zimbabwe'den gelen mültecileri memnuniyetle kucakladı. Scott Beaulier, daha iyi liderleri olsaydı diğer ulusların Botsvana gibi olabileceğini savunuyor: “Her Afrika ülkesi Botsvana gibi olabilirdi, ancak yeni seçilen liderlerin çoğu, uzun vadeli büyümeye elverişli olmayan reform yollarını seçti…. Buna karşın Khama, Botsvana'nın sömürge sonrası geçişi sırasında iyi politika kararları verdi. Khama'nın yaptığı akıllıca seçim, Botswana'yı 30 yılı aşkın bir süredir büyüme yolunda tutuyor."
Botsvana'nın başarısından çıkarılacak ders, ülkelerin geçmişin kölesi olmadığıdır. Doğru kurumsal çerçeve ve politikalarla, Botsvana gibi, sömürgecilik tarihinin ve coğrafyanın lanetinin üstesinden gelebilirler.
Yazar - Lipton Matthews
Çevirmen - xxx
Bu yazı mises.org sitesinin ''How Botswana Became the World's Fastest-Growing Economy'' adlı yazının çevirisidir.
