Gereksiz Bir Kötülük
04/05/2019 - Paul Boyce
Meslekî ruhsatlandırma, tüketiciyi kalitesiz hizmetten koruma kisvesi altına karşımıza çıkar. ABD'de (ve diğer birçok ülkede) lisans gerektiren meslekler arasında hemşirelik, hukuk, diş hekimliği, öğretmenlik, muhasebecilik, psikoloji, mühendislik ve mimarlık bulunur. Bu, alınan hizmetin tatmin edici bir standartta olmasını sağlamak içindir.
Meslekî ruhsatlandırma, işgücü arzını kısıtlar. Herkes sınavları geçemeyecek veya deneme zahmetine girmeyeceğinden, potansiyel arzı azaltacaktır. İşgücü arzı azaldıkça, hizmetlerin fiyatı artacaktır. Obama döneminde hazırlanan bir Beyaz Saray raporunda, "lisanslamanın fiyatlar üzerindeki etkilerine ilişkin kanıtlar kesindir: birçok çalışma, daha kısıtlayıcı lisanslama yasalarının tüketiciler için daha yüksek fiyatlara yol açtığını ortaya koymaktadır." sonucuna varılmıştır.
Lüzumsuz Ruhsatlama
Tüketiciyi korumak başka, rekabeti kısıtlamak başka bir şeydir. Cerrahlık, doktorluk veya gaz teknisyenliği gibi alanlarda ruhsat makul olabilir, ancak salon dansçılığı ve iç mimarlık gibi alanlar ne olacak? Florida'daki yasa yapıcılar bu tür işlere ilişkin düzenlemeleri kaldırmayı amaçladılar, ancak sonunda reformu öldüren bir endüstri muhalefetiyle karşılaştılar. Kafa karıştırıcı meslekî ruhsatlama Florida'da bitmiyor. Tennessee'de berber olmak için lise diplomasına sahip olmanız gerekirken, döşemecilerin 10 eyalette lisansa ihtiyacı vardır.
Meslekî ruhsatlar tüketiciyi gerçekten koruyor mu? Berber ve dans öğretmenleri için değil ama müşterinin sağlığını etkileyen sektörler için bunu söylemek mümkündür. Meslekî ruhsatlandırma genel kamuoyu tarafından değil, daha ziyade bunların regüle ettiği işletmeler tarafından şekillendirilir. Bir berber, yerel rakiplerinin personelinin lise diplomasına sahip olmaması nedeniyle kapanması hâlinde daha yüksek fiyatlar talep edebilmektedir. Bu durum rekabeti azaltır ve tam da işletmelerin istediği şeydir.
Tüketiciler Sahiden de Korunuyor mu?
Cerrah, doktor gibi mesleklerde ruhsat alma durumu var ama bu, tüketiciye fayda sağlıyor mu? Eğer ameliyat olacaksanız, kesinlikle oradaki en iyi ve en nitelikli cerrahı istersiniz. Ruhsat, kaliteyi garanti etmenin bir yoludur. Ya da öyle midir? Nitelikli bir profesyonelin hizmet kalitesini garanti eden hiçbir şey yoktur. Yetkinliğin devamlılığını sağlamak için ne gibi bir güç var? Bir yandan da rekabet düzeyini düşürürken diğer yandan meslek mensuplarının yetkinliğini azaltmanın daha iyi bir yolu var mı? Doktor açığı olduğunda, rekabet etmeleri gerekmez. Rekabet yoksa, yüksek kalitede hizmet sunmak için daha az teşvik vardır.
Tüketici gerçekten korunuyor mu? Elbette, giriş koşulları katıysa, yalnızca en iyiler hak kazanacaktır. Durum bu olabilir, ancak bu aynı zamanda arzı da kısıtlıyor. Bu kaçınılmaz olarak tayınlama (rationing) diyebileceğimiz bir yola götürüyor. Doktorlar söz konusu olduğunda, zamanlarının bölünmesi gerektiği anlamına gelir. Bir hastayla 20 dakika geçirebilmek yerine 5 dakika ile sınırlandırılıyorlar. Doktorlar daha yetkin olsalar da daha fazla baskı altına alınıyorlar. Örneğin Birleşik Krallık'ta, yerel doktorların hasta başına yaklaşık 5-10 dakikası vardır, ancak çoğu zaman programın da gerisinde kalırlar. Sonuç olarak, hastalar kalitesiz bir hizmetle aceleye getirilmiş olur.
Bir Bedeli Var
Daha düşük arz ve daha yüksek giriş maliyetinin bir sonucu olarak fiyatlar artar. Aralarından seçim yapabileceğiniz daha az sayıda profesyonel vardır, bu da fiyatları düşürmek için daha az rekabet baskısı olduğu anlamına gelir. Ayrıca lisans almak için gereken test ve diğer gereklilikleri yerine getirmek için gereken ek maliyetleri de göz önünde bulundurmalıyız. Sonuç olarak, fiyatlar üzerinde yukarı yönlü bir baskı var. Bu da tüketicileri piyasadan uzaklaştırıyor. Örneğin diş hekimliği alanında Kleiner ve Kudrle (2000) kısıtlayıcı ruhsatlandırmanın tüketiciler için fiyatları ve diş hekimlerinin kazançlarını artırdığını tespit etmiştir. Kısıtlama oranı düşük ya da orta seviyeden yüksek seviyeye çıkan bir eyaletin fiyatlarda %11'lik bir artış bekleyebileceğini tahmin etmişlerdir.
Daha yüksek fiyatlar neticede talebi azaltır. Genel sağlık kontrolünün fiyatı çok yüksekse, birçok kişi bu hizmeti almayacaktır. Basit bir hizmet karmaşık bir iş hâlini aldığından, bu durum toplumun yararına olmaz. Basit bir dolgu işlemi kanal tedavisine dönüşebilir. Yani tüketiciyi korumak yerine durumu daha da kötüleştirebilir. Aynı durum bir gaz kaçağı olduğunda da ortaya çıkabilir. Müşteri yüksek fiyatlar nedeniyle bir teknisyen çağırmaya isteksiz olabilir, ancak bu isteksizlik karbon monoksit zehirlenmesiyle sonuçlanabilir.
Sınırlı Esneklik
Her eyaletin farklı lisans düzenlemeleri vardır. Florida'da avukatlık yapıyorsanız, Kaliforniya'da çalışmak için yeni bir lisansa ihtiyacınız vardır. Sonuç olarak, işgücü, piyasanın taleplerine karşı daha az esnek hâle gelir. Bir eyaletten diğerine taşınmak, meslek sahibinin tüm prosedürü yeniden gözden geçirmesini gerektirir. Bu da pahalı ve zaman alıcı olabileceğinden birçok kişiyi taşınmaktan vazgeçirebilir. Ayrıca, düzenlemeler eyaletler arasında farklılık gösterir ve bazılarının diğerlerinden daha katı gereklilikleri vardır. New Hampshire'da yasal gereklilikleri yerine getirebilen bir kişi New York'ta bunu yapamayabilir. Bu durum, tamamen yetkin bireylerin taşınma kabiliyetini daha da azaltmaktadır. Brookings'teki Hamilton Projesi tarafından yapılan analiz de bunu doğrulamaktadır. Bu çalışmada diplomalı çalışanlar ile ruhsatlı çalışanlar karşılaştırılmış ve ruhsatlı meslekler arasında önemli ölçüde daha az hareketlilik olduğu tespit edilmiştir.
Lüzumsuz Düzenleme
Meslekî ruhsat gerektiren işlerin sayısı, 1950'de %5 iken şimdi ABD işgücünün %30'unu kapsıyor. Artık “tüketiciyi koru” temelinde savunulamayan ve ruhsatla gereksiz yere korunan meslekler var. Aslında, Acil Tıp Teknisyenlerinden (EMT) bile daha katı düzenleyici gereksinimleri olan meslekler var. Örneğin, Arkansas ve Michigan, EMT'lerin iki sınavın yanı sıra 28 günlük eğitim/deneyime sahip olmasını gerektirir. Karşılaştırıldığında, bir kozmetik uzmanı 350 günlük eğitim/deneyim ve iki sınav gerektirir. Arkansas'taki bir boya müteahhidi bile 1825 günlük deneyim/eğitim ve bir sınav gerektirir. Neredeyse her 3 kişiden 1'inin mesleğini icra etmek için devlet iznine ihtiyacı olması gülünç. İlk adım, tüketicinin sağlığının makul bir şekilde risk altında olamayacağı pazarlarda en azından ruhsat kurallarını kaldırmak olmalıdır. Politik olarak konuşursak, bu en kolay adım olacaktır.