Hiç, devleti fantezi dünyasında olan biriyle kamu politikası tartıştınız mı?
Sorunumuz şu ki, tek boynuzlu atlarla savaşmak zorundayız. Tek boynuzlu atlar, elbette, alnında büyük bir spiral boynuzu olan muhteşem at benzeri yaratıklardır. Gökkuşağı yerler, fakat gerekirse yemeden de uzun yılları yaşayabilirler. Yorulmadan, muazzam miktarda yük taşıyabilirler ve gazları saf, taze çilek gibi kokar. Bu da onları, arkalarındaki vagonla sürmeyi bir zevk haline getiriyor.
Tüm bu nedenlerden dolayı tek boynuzlu atlar, insan toplumunu iyileştirmenin ve refahı paylaşmanın anahtarı olan ideal donanımlı hayvanlardır.
Şimdi, yukarıdaki argümanda bir kusur olduğu için itiraz etmek istiyorsunuz çünkü tek boynuzlu atlar gerçekte mevcut değiller. Bu, eğer doğru olsaydı, tek boynuzlu atların yararlı olduğu iddiası için vahim bir hata olurdu. Değil mi?
Tabii ki hayır. Tek boynuzlu atların varlığı kolayca kanıtlanabilir. Gözlerini kapat ve tek boynuzlu bir at hayal et. Ben, etrafı gökkuşağıyla çevrili, turuncu boynuzlu beyaz bir at görüyorum. Tasviriniz biraz farklı gözükebilir fakat tek boynuzlu at dediğimde, zihninizdeki resmin benimkine oldukça yakın olduğuna şüphe yoktur. Yani, tek boynuzlu atlar var ve onların ne olduğuyla ilgili ortak bir anlayışımız var.
Devletin Tek Boynuzlu At Olduğu Sorunu
Duke’taki meslektaşlarımla tartışırken, nerdeyse istisnasız olarak, hepsinin devleti tek boynuzlu bir at olarak gördüğünü anlamam çok uzun sürmüyor. Sonuçsalcı argümanları, doğal haklardan daha fazla vurgulama eğilimi gösteren kamu tercihi geleneğinden geliyorum ve bu nedenle ayrım benim için özellikle önemli. Arkadaşlarım genellikle politikacıları sevmiyor, demokrasiyi karışık ve nahoş buluyor, yabancı ülkelerdeki savaşlarımızın vahşet ve zorlayıcı aşırılıklarına, uyuşturucu savaşına ve NSA’nın (Ulusal Güvenlik Ajansı) casuslarına karşı çıkıyorlar.
Fakat istisnasız olarak hepsinin çözümü ‘’Devlet’’ in yetkilerini genişletmek. Bu tam anlamıyla çılgınlık gibi görünüyor.
Daha sonrasında, bir nevi tek boynuzlu at istediklerini fark ettim. Hayal edebilecekleri özelliklere, motivasyona, bilgiye ve yeteneklere sahip bir devlet. Sonunda farklı tellerden çaldığımızı fark edince, kendimi aptal gibi hissettim. Çünkü esasen bu farkındalık - hükümetin genişlemesini tercih eden insanların fiziksel dünyada mümkün olandan farklı bir Devlet hayal ettikleri - klasik liberaller tarafından en az 300 yıldır yapılan argümanın temel bir parçası olmuştur.
Konuyu açıklamak için bazı örnekler verelim:
Edmund Burke, tek boynuzlu at yanılgısını düzgün bir şekilde aydınlatıyor. Sorun kötü insanlar veya reform gerektiren sitemler değil. Sonraki seçime gelin, Mesih’imiz olacak! Bir sonraki reform ütopyaya öncülük edecek! Hayır. Hayır, olmayacak ve hayır yapmayacak.
Boşu boşuna bana hükümetin iyi olduğunu anlatıyorsun fakat ters düştüğüm şey suiistimal edilmesi. O! Onun kendisi suiistimal etmektir. Tanrım, sana dua ediyorum, tüm yapay yasama gücünün dayandığı büyük hatayı gözlemle. Görünen odur ki insanların, birbirlerine vereceği şiddete karşı korunmayı gerekli kılan, kontrol edilmez tutkuları vardır. Bu yüzden kendilerine yöneticiler atadılar; fakat daha kötü ve daha şaşırtıcı bir sorun ortaya çıkıyor: Yöneticilere karşı kendimizi nasıl koruyacağız?
Adam Smith bunu, Ulusların Zenginliği’nde (Wealth of Nations) şu şekilde açıklıyor:
Sansürlemek istediğim şey, insanların içinde bulunduğu hükümet sistemi, sistemde rol alanların karakteri değil. Durumları doğal olarak yönlendirilmiş gibi davrandılar ve kendilerine karşı yaygara koparanlara muhtemelen daha iyi davranmazlardı.
Smith, bu pasajda Doğu Hindistan Şirketi çalışanları hakkında konuşuyordu. Ancak genel bir şey var ki: Bir organizasyon sisteminin başarısızlığı genellikle teşviklerden, eylem mantığından veya bu sistemdeki doğal tutarsızlıklardan kaynaklanır. Kendini bu sistemi içinde bulan her insan nasıl davranırsa, muhtemelen bu sistemin içindeki insanlar da benzer şekilde davranacaktır. Dolayısıyla, kişinin farklı çalışan bir devleti hayal edebileceği doğru olsa da, bu sistemde çalışabilecek ve istatistiklerin hayal edebileceği şeyleri sunabilecek gerçek insanlar yoktur.
Daha yakın zamanlarda, Ludwig von Mises ve F. A. Hayek, tek boynuzlu atlar sorununu oldukça ustaca fark ettiler. Ekonominin Epistemolojik Sorunlarında (Epistemological Problems of Economics) Mises şunları söyledi:
Reformların yürürlüğe girme arzusu tarafından yönlendirilmeden önce, hemen hemen hiç kimse sosyal problemlerle ilgilenmez. Genellikle her durumda, herkes bilimi incelemeye başlamadan önce, uygulamak istediği kesin reformlara karar vermiştir. Sadece birkaçı bu reformların uygulanamaz olduğu bilgisini kabul etme ve tüm çıkarımlarını çekme gücüne sahiptir. Çoğu insan aklının feda edilmesine, hayallerinin kurban edilmesinden daha kolay katlanır. Onların peşinde oldukları şey, bu dünyada verilenlerden farklı bir gerçek… Kararları onaylamadıkları bir evrende özgür olmak istiyorlar.
Hayek’in, belki de en ünlü ve yıkıcı ‘’at şişi’’ olan Ölümcül Kibir’de (The Fatal Conceit) bahsettiği gibi : ‘’Ekonominin ilginç görevi, insanlara tasarlayabileceklerini hayal ettikleri şey hakkında ne kadar az şey bildiklerini göstermektir.’’
Munger Testi
Tartışmalarda şunu fark ettim ki bu sorunu ‘’tek boynuzlu at’’ problemi olarak adlandırmak faydalı oluyor çünkü devletçilik argümanında tam olarak ölümcül bir zayıflık ortaya koyuyor. Toplu taşıma için tek boynuzlu atların motor olarak kullanılmasını savunmak istiyorsanız, sadece hayal gücünüzde var olmaktan çok tek boynuzlu atların var olması daha önemlidir. İnsanlar hayali yaratıklara güvenmenin toplu taşımada neden bir sorun olacağını hemen anlarlar. Fakat devletin neden tek boynuzlu at olmadığını ilk bakışta göremeyebilirler. Bu yüzden onlara yardım etmek için ‘’Munger testi’’ dediğim şeyi öneriyorum.
Durma, devletin yapmasını istediğin ve devletin neye sahip olmasını istediğini anlat.
Ardından ifadenize geri dönüp bakın. "Devlet" dediğiniz her yerden bu ifadeyi silin ve yerine "gerçekte bildiğim, seçim sistemlerinde gerçekte var olan, seçmenler ve çıkar gruplarıyla birlikte çalışan politikacılar" deyin.
İfadenize hala inanıyorsanız, konuşmamız gereken bir şey var demektir.
Birisi "Devlet, bu zorlayıcı gücü kullanma yetkisiyle yüz binlerce ağır silahlı birlikten sorumlu olmalı" dediğinde, tek boynuzlu atları ("Devlet") çıkarmasını ve yerine "George W. Bush’u" koymasını isteyin. Şimdi nasıl?
Eğer birisi "Devlet hangi enerji kaynaklarının kullanılacağına karar verme konusunda insanların teşviklerini değiştirmek için sübvansiyonları ve vergileri düzenlemelidir." diyorsa, onlardan "Devlet" i kaldırmasını ve "gelirleri, kömür, petrol veya mısır etanole dayanan eyaletlerin senatörleri" ile değiştirmelerini isteyin. Hala iyi bir fikir gibi mi geliyor?
"Devlet, yüksek kaliteli elektrikli otomobillerin satışını düzenlemek için kurallar koymalıdır.". Şimdi bunu, şöyle değiştirin: "Michigan ve diğer içten yanmalı motorlar için parça üreten eyaletlerin temsilcileri, Tesla Motorları'nın düzenlenmesinden sorumlu olmalıdır.
Deneyimlerime göre, muhaliflerle, tek boynuzlu atlar hakkında kavga etmek için çok fazla zaman harcıyoruz. Diğer bir ifadeyle, tek boynuzlu at / Devlet'in kendisinin kötü olduğunu ve özgürlüklerle tutarlı bir şekilde evcilleştirilemeyeceğini iddia ediyoruz. Tek boynuzlu atların hayali varlığı, argümanlarımızın asıl hedefi oluyor.
Sorun, elbette, hayal ettikleri tek boynuzlu atın akıllı, hayırsever ve her şeye gücü yeten olmasıdır. Onlara hayal güçlerinin yanlış olduğunu söylemek işe yaramaz. Muhaliflerimize "Devlet" in özellikleri hakkında yanıldıkları konusunda ısrar ettiğimiz sürece - var olmayan, en azından hayal ettikleri gibi olmayan- öncelikle sonuçlarla ilgilenen birçok ılımlı insanın ilgisini kaybedeceğiz. Hayek'in yorumlanması için özgürlük hareketinin görevi, vatandaşları muhaliflerin idealist oldukları konusunda ikna etmektir, çünkü tek boynuzlu atlara inanırlar. Devlet hakkında tasarlayabileceklerini düşündüklerini şeyleri çok az anlıyorlar.
Yazar: Michael Munger
Çeviren: Can Kilercioğlu
Bu yazı fee.org sitesinin ''Unicorn Governance'' adlı yazının çevirisidir.