08/04/2009 - Walter Block
Amerika Birleşik Devletleri genelinde, dört milyondan fazla yol, cadde ve otoyol, şehirleri ve eyaletleri birbirine bağlamaktadır ve vatandaşların çalışmalarını, seyahat etmelerini ve alışveriş yapmalarını sağlar. Amerikalılar, tüm ekonomimiz doğrudan bu hareketliliğe bağlı olduğu için benzeri görülmemiş bir özgürlük ve rahatlığın tadını çıkarmaktadırlar. Bu, aslında, tüm ulusu, malların üretimi ve nakliyesi için devasa bir montaj hattı haline getirir.
ABD ulaşım sisteminin önemi nedeniyle, birçok insan yalnızca hükümetin sahip olabileceğine ve yönetebileceğine inanmaktadır. Fakat durum böyle değildir. Kamu karayolu sisteminin özelleştirilmesi ekonomik verimlilik ve diğer faydaları sağlayacaktır.
Geçiş ücretlerini talep edebilen insanların ve şirketlerin sahip olduğu rekabetçi yolları içerecek olan özel mülkiyet, hayatımızın diğer alanlarında olduğu gibi, tüketicilere fayda sağlamak için kâr teşvikine izin verecektir. Sonuçları artan güvenlik, azalan trafik sıkışıklığı ve elbette vergi tasarruflarında göreceğiz.
Kamu otoyol sistemi, yönetimde gevşek ve vergi mükellefleri için maliyetli bir yük olan büyük çaplı bir kamu firmasının en iyi örneğidir. Kamu otoyolları, kentsel trafik sıkışıklığı, kötü bakım ve yüksek ölüm sorunlarından muzdariptir. Yol sistemlerine olan talepler, aylar içinde yeni bir alışveriş merkezinin, ofis kompleksinin veya yerleşim alanının ortaya çıkabileceği bir toplumda sürekli değişmektedir.
Amerikan Bayındırlık İşleri Derneği'ne göre, Amerikalılar her yıl kentsel otoyollarda trafiğe bağlı olarak (tüm araçlar toplam)iki milyar saatten fazla zaman harcıyorlar. Federal Otoyol İdaresi (FHA), önümüzdeki yirmi yıl içinde kamu otoyollarındaki seyahatlerin üçte iki oranında artacağını ve zaten aşırı yük binilmiş bir sisteme daha da fazla yük bineceğini tahmin ediyor. FHA ayrıca 234.500 milden fazla ABD yolunun kötü veya vasat durumda olduğunu tahmin ediyor.
Her yıl binlerce insan otoyol kazalarında hayatını kaybediyor. Ölümcül kazalar çeşitli şekillerde araç hızına, sürücünün sarhoş olmasına, güvenlik düzenlemelerinin eksikliğine veya mekanik arızalara atfedilmektedir. Bunlar yakın nedenlerdendir, ancak hükümet yönetimi ve kontrolü de önemli faktörlerdir. Her zaman bazı kazalar olacak olsa da, müşteriler güvenlik istediği sürece, özel mülk sahipleri bunu sağlamak için rekabet edeceklerdir. Bir yolda iyi bir güvenlik kaydı müşterileri cezbederse, bunu sağlamak sahiplerin yararına olacaktır.
Havayollarının sahipleri, güvenlik ve uçaklarının düzenli bakımının önemini bilirler çünkü güvenlik sağlanamadığında sonuçlarla karşı karşıya kalırlar. Sebebin havayolu şirketine ait olduğuna inanılıyorsa, müşteriler başka bir taşıyıcı şirketi tercih ederler. Sonuç olarak, hava taşımacılığı son derece güvenlidir.
Ancak günümüzün otoyol tekeli, hükümetin güvenlik kaydını iyileştirmesi için parasal bir teşvikin olmadığı manasına gelmektedir. İnsanlar yolun güvenliğinden bağımsız olarak araba kullanmak zorundadırlar.
Trafik Sıkışıklığı
Kamu otoyol sistemi ile ilgili bir diğer önemli endişe ise, yoğun saatlerde kentsel alanların çoğunda ve çevresinde oluşan büyük tıkanıklıktır. Bu sadece trafikte rölantideyken gazın ağırlaşmasına ve israfına yol açmakla kalmaz, aynı zamanda muazzam bir zaman ve üretkenlik kaybı oluşturur. Temsilciler Meclisi Yüzey Taşımacılığı Alt Komitesi'nin 104. Kongresi Başkanı Temsilci Thomas Petri'ye göre, her Federal Express ve United Parcel Service sürücüsü günde beş dakika boyunca trafik gecikmeleriyle karşılaşırsa, maliyet bir yıl boyunca 40 milyon dolara yükseliyor. Bunu tüm ABD'li sürücülerle çarpmak, topluma maliyetinin kaba bir göstergesidir.
Hükümet trafik sorununu çözmenin yollarını buldu, ancak hiçbiri işe yaramadı. Örneğin, federal hükümet, işverenleri çalışanları için çalışma saatlerini kademelendirmeye çağırdı, böylece kentsel alanlarda oluşan trafik daha da azalacaktı. Bazı eyaletlerde, birden fazla yolcu taşıyan araçlara ayrılmış şeritler büyük masraflarla inşa edildi. Birçok sürücü için, araba paylaşımının rahatsızlığı veya pratik olmaması, böyle bir düzeneğin yararını geçersiz kılmaktadır.
Özel otoyol sahipleri şüphesiz yoğun olmayan zamanlarda daha ucuz fiyatlar sunacak ve böylece kademeli çalışma saatleri için parasal bir teşvik sağlayacaktır. Bugünün otoyollarıyla, hükümetler de böyle bir prosedür uygulayabilir. Ancak, en yoğun zamanda yolu kullanan yolcular için daha fazla ücret almak yerine, devlet genellikle daha az ücret almaktadır. Düzenli olarak ayda kırk veya daha fazla yolculuk için jeton satın alan abonman sahibi kişiler için fiyat düşürmek yaygın bir uygulamadır. Bunlar ise yolu en meşgul zamanda kullanıp trafiği daha da yoğunlaştıranlar kişilerdir.
Hükümetin bulduğu diğer çözümler ise tek yönlü sokaklar ve yoğun alanlarda sınırlanan dönüşlerdir. Bunlar trafiği azaltmayı amaçlasa da, ikincil etkiler genellikle tam tersi sonuç yaratmaktadır. Kısıtlamalar dolambaçlı yollar gerektirebilir ve sürücüler daha fazla sürüş yapabilir. Bu, kısıtlı bir süre içinde belirli alanlarda sürülen mil miktarını artırır.
Özel mülkiyet altında, bir yolun inşaatçısı en düşük maliyetle en yüksek kârı elde etmek isteyecektir. İnşaatçı, otoyolun yakınında bulunan işletmeleri ve sakinleri dikkate alacaktır. Ulaşım sahiplerinin sanayi ve bölge sakinleri ile işbirliği içinde çalıştığı bir sistem, yol sahibi için kârın yanı sıra verimliliği de teşvik edecektir.
Özel bir otoyol sahibinin kâr elde etmek için müşteriyi memnun etmesi gerekir. Otoyolun hükümet (kamu) sahibi, yani politikacı, genellikle müşteriye kötü hizmet verebilir ve para almak için seçmeni tatmin etmesi gerekmez. Kamu teşebbüsüne ihmalden dolayı dava açılırsa, sorumlu kişi doğrudan ödeme yapmaz; tüm paralar genel vergi gelirlerinden gelir. Özel mülkiyet durumunda, mal sahibi ödemek zorundadır. Bu nedenle, özel mülk sahibinin iyi hizmet sunması için çok daha yüksek teşvikler vardır.
Bugün özel bir otoyol sistemi hayal etmek zor, çünkü hükümet yirminci yüzyılın çoğunda neredeyse tüm yollara sahipti. Ancak Kaliforniya'nın Anaheim bölgesinde 30.000'den fazla sürücü, on millik otomatik ücretli bir yol olan yeni 91 Express Lanes'i kullanıyor.
91 Express Lanes, sürücülerin Riverside Otoyolu'ndaki (rota 91) trafik sıkışıklığına karşı yanıt olarak California Özel Taşımacılık Şirketi (CPTC) tarafından geliştirildi, finanse edildi ve işletildi. Ücretli yol, eyaletten bir dolar alınmadan veya federal fon olmadan inşa edildi. Dünyanın ilk tam otomatik ücretli yoludur, Amerika'daki tıkanıklık fiyatlandırmasının ilk örneğidir ve elli yıldan fazla bir süredir Amerika Birleşik Devletleri'nde özel olarak finanse edilen ilk ücretli yoldur. CPTC Genel Müdürü Greg Husizer, "Hem Express Lanes'in kullanımında hem de müşteri tabanımızın büyümesinde istikrarlı ve yukarı doğru bir eğilim görüyoruz" demektedir.
Evet, özel mülk sahipleri otoyol sistemini yönetebilmeli ve hayatımızın diğer yönlerinde yapabildikleri aynı verimlilik seviyesini sağlayabilmelidir. Express Lanes 91 ile otoyolların özel mülkiyeti ile elde edilebilecek iyileşmeyi en azından küçük ölçekte görebiliriz.
Yazar - Walter Block
Walter Edward Block, bir Amerikan Avusturya Okulu ekonomisti ve anarko-kapitalist teorisyendir. Auburn, Alabama'daki kar amacı gütmeyen düşünce kuruluşu Ludwig von Mises Enstitüsü'nün kıdemli bir üyesidir.
Çevirmen - xxx
Bu yazı Walter Block'un ''The Privatization of Roads and Highways'' adlı kitabının içeriğinden alınıp çevrilmiştir.