23/03/2018 - Saifedean Ammous
⏪ Önceki Bölüm - Sonraki Bölüm ⏩
Birinci Dünya Savaşı parasal araçların serbest piyasa tarafından seçildiği dönemin sonuna ve hükümet parası döneminin başlangıcına denk geldi. Altın bugün hâlâ küresel parasal sistemin zeminini teşkil ederken dünyadaki parasal gerçeklik, kişilerin bireysel tercihlerinin çok daha ötesinde hükümet iradeleri, kararları ve para politikalarıyla şekillenmektedir.
Hükümet parasına verilen genel ad fiat para, diğer bir deyişle itibari paradır. Fiat, Latince kararname, emir veya yetkilendirme anlamına gelir. Hükümetin parasıyla ilgili iki önemli gerçek, en baştan anlaşılmalıdır. Birincisi, her ikisi de hükümet tarafından yönetiliyor olsa bile, altınla itfa edilebilen ve edilemeyen hükümet parası arasında büyük bir fark vardır. Bir altın standardında, para altındır ve hükümet yalnızca altına dayanan kâğıt ya da altının standart birimlerini basma görevini üstlenir. Hükümetin ekonomideki altın arzı üzerinde kontrolü yoktur ve insanlar kâğıt paralarını istedikleri anda altına çevirebilirler. İlâve olarak, birbirleriyle iş yaparlarken de altını külçe veya yabancı madenî para biçiminde kullanabilirler. Altınla itfa edilemeyen hükümet parasında ise hükümetin borcu ve/veya senedi para olarak kullanılır, hükümet de uygun gördüğü anda arzını artırabilir. Eğer birisi takas için farklı para biçimleri veya hükümet parasından üretmeye kalkarsa cezalandırılma riskini de göze almış olur.
İkinci ve çoğu zaman gözden kaçırılan gerçek ise şudur: Adının ima ettiğinin aksine, hiçbir itibari para yalnızca hükümet izniyle dolaşıma girmemiştir, başlangıçta hepsi altın veya gümüşe ya da bu iki madenle itfa edilebilen para birimlerine dönüştürülebiliyordu. Hükümet parasının satılabilirliği, yalnızca satılabilirliği olan para biçimleriyle itfa edilebilir oluşundan gelir. Hükümet, halkın ödemeleri için kendi kağıtlarını kullanmasını zorunlu kılan kararnameler çıkarabilir ancak hiçbir hükümet, öncelikle altın ve gümüşle itfa edilebilir kılmadan bu kâğıtlara satılabilirlik niteliği atfedememiştir. Bugüne kadar, tüm devlet merkez bankaları ulusal paralarının değerini desteklemek için rezervleri korumaya devam etmektedir. Ülkelerin çoğunluğu rezervlerinde bir miktar altın bulundurmaktadır ve altın rezervleri bulunmayan ülkeler, diğer ülkelerin altın rezervleriyle desteklenen itibari para birimleri şeklinde rezervler bulundurmaktadırlar. Herhangi bir desteği olmadan dolaşımda olan saf itibari para birimi yoktur. Devlet para teorisinin gün gibi aşikâr en hatalı temel ilkesine aykırı olarak, altının para olduğuna hüküm veren hükümet değildi, bundan ziyade hükümetler yalnızca altın tutarak paralarını geçerli kılabiliyordu.
İtibari paranın en eski kaydedilmiş örneği 10. yüzyılda Çin’de Song hanedanlığı tarafından çıkarılan bir kâğıt para olan jiaozi idi. Başlangıçta, jiaozi altın veya gümüş için bir makbuzdu ancak daha sonra hükümet, emisyonunu kontrol etmeye başladı ve itfa kabiliyetini askıya aldı, böylece başarısızlığa uğrayana kadar basılan para miktarı arttı. Yuan hanedanlığı da 1260 yılında chao adında itibari para birimi çıkardı ve metal dayanağının ötesinde arzda bulunarak felakete yol açacak sonuçlar doğurdu. Paranın değeri düştükçe insanlar da fakruzarurete düştü ve bu pek çok köylünün borçları karşılığında çocuklarını köle olarak satmasına sebep oldu.
Hükümet parası bu durumda, 2. Bölüm’de tartışılan paranın ilkel formlarına, ayrıca akışı stokuna kıyasla hızla artırılabilen -dolayısıyla satılabilirliğini çabucak kaybeden- ve sahiplerinin alım güçlerini yok ederek fakirleştiren, altın dışındaki diğer emtialara benzemekteydi. Arzı temel kimyasal özellikleri nedeniyle artırılamayan hükümet parası, metal olan altından bu bakımdan farklıdır. Hükümetin alacağı vergileri kendi para biriminde talep etmesi o para için daha uzun bir yaşamı garanti edebilir ancak bu sadece hükümetin, para arzının hızlı büyümesini engelleyerek paranın değerini muhafaza etmesiyle mümkündür. Farklı ulusal para birimlerini kıyasladığımızda, majör ve daha geniş alanda kullanılan ulusal para birimlerinin para arzında, daha az satılabilir minör para birimlerinin arzına göre daha düşük bir yıllık artış gözlemleriz.