Fırsat maliyeti kavramı insanların kafasını karıştırıyor gibi görünüyor. Fırsat maliyeti bir mal için ödediğiniz fiyat değil, onu ödeme nedeninizdir.
Bir eylemin maliyeti, başka bir eylemde bulunarak kazanabileceğiniz değerdir. Diğer bir deyişle, 100 dolarınız varsa ve her biri 100 dolarlık iki ürün satın alma seçeneğiniz varsa, doğal olarak sizin için hangisinin daha önemliyse (değerliyse) onu seçersiniz. Maliyeti, 100 $ değil, artık satın alamayacağınız diğer malın değeridir. Bu diğer değer, eyleminizin kaybettiği fırsattır; eyleminizin gerçek maliyetidir: Fırsat maliyetidir.
Bu neden önemlidir? Çünkü eylemlerimiz değer yaratmaya yöneliktir ve her zaman bu değeri(öznel olarak anlaşılan) en üst düzeye çıkarmayı hedefleriz. Fırsat maliyeti kavramı, bir değer elde etmek için gerçekte neyi bıraktığımızı ve dolayısıyla neden belirli bir eylem tarzını seçtiğimizi dikkatimize sunar.
Kıt kaynaklardan tasarruf etme sistemi olan ekonomi, değeri maksimize etmek için kaynakların sistematik olarak tahsis edilmesidir. Ödenen fiyatı en aza indirmekle ilgili değildir, ki bu farklı bir şeydir. Değer ile ilgilidir. Akademik bir nokta gibi görünse de, anlamı çok büyük.
Bu kavramdan habersiz olanlar, eylemin sonucuna (fırsat)maliyetinden ziyade sadece "net kazanç" üzerinde odaklanırlar. Bunu yapmak, ulaşılabilecek değeri elde edememenin yanı sıra muazzam kaynakları boşa harcadığımız anlamına gelir.
Bunun örnekleri arasında, örneğin II. Dünya Savaşı'ndan veya 1960'lardaki ABD uzay programından büyük kazançlar elde edildiğini iddia etmek sayılabilir. Her ikisi de son derece savurganlardı, ancak aynı zamanda somut faydalar da sağladılar. İkinci Dünya Savaşı, yapay kauçuğun keşfedilmesini sağlayarak bizi maliyetli ve zaman alıcı kauçuk üretiminden kurtarmıştır. Evet, bu bir avantaj. Ve uzay programının bir parçası olarak geliştirilen pek çok teknoloji vardı. Bunlar da faydalardı. Ama hangi ekonomik bedelle? Asıl mesele bu: Savaşa ve uzay yarışına muazzam kaynakları pompaladığımız için başka hangi faydaları hiç görmedik? Bu kaynaklar farklı şekilde kullanılmış olsaydı, başka hangi keşiflere ve yeniliklere ulaşılabiliyordu?
İkinci Dünya Savaşı örneği belirgin olmuş olmalı, çünkü savaşın kendisi pek üretken değildi. Ancak uzay programı da tamamen aynı mesele: Hükümet "Rusları aya kadar yenme" prestij programına milyarlarca dolar yatırmayı tercih ettiği için toplum olarak hangi fırsatlardan vazgeçtik? Elbette neyden vazgeçtiğimizi bilemeyiz.
Ancak bu, yapılacak doğru şey olup olmadığını söyleyemeyeceğimiz anlamına gelmez. Gerçek şu ki, bir piyasa sisteminde girişimciler maliyetleri en aza indirmek için değil, değer üretmek için birbirleriyle rekabet ederler. Doğal olarak, tüketicinin gözünde gerçek faydanın ne kadar sağlandığı "net değer" anlamına gelir. Girişimciler tüketicilerin neye değer vereceğini bilmiyorlar; geçim kaynaklarına, tüketicilere en çok fayda sağlayacağını düşündükleri şeye bahis yapıyorlar. Sonuç, tüketicilerin aralarından seçim yapabilecekleri çeşitli mal ve hizmetlerdir ve kendi bakış açılarıyla en iyi seçeneğin hangisi olduğunu seçeceklerdir. Üretilmeyenler seçilemez. Ancak üretilmeyen şeyler, tüketiciler için değer kolaylaştırıcılığı yapan sayısız girişimciye de değmiyor gibi görünüyor.
Bunun, girişimcilerin ihtiyaç duydukları sermaye yatırımını "karşılayıp karşılayamayacakları" meselesi olmadığını unutmayın. Bu değerin, mal/hizmeti üretmek için gerekli olan harcamaların (üretim maliyeti) üzerinde yeterince yüksek olup olmadığı geri dönüş oranı ile ilgilidir. Diğer olası ve denenen projelere göre yeterince yüksek bir yatırım getirisi ile girişimciler her zaman ihtiyaç duydukları fonları bulabilirler, yatırımcılar sonuçta fonlarından bir getiri arıyorlar.
Ekonominin işleyişini anlamak için ekonomik maliyetin gerekli olduğu kısım burasıdır. Çünkü bir girişimci tarafından öngörülen bir proje, gerekli yatırım ne olursa olsun, oldukça karlı görünüyorsa onu takip edecektir. Bu aynı zamanda daha az yatırım getirisi sağlaması beklenen diğer girişimcilik projelerinin peşinden gitmeyeceği anlamına geliyor. Toplum ve ekonomi için önemli olan şey, hepimizi daha iyi duruma getirdiği için daha büyük değerin peşinde koşulmasıdır. Kaynaklarımızı kelimenin tam anlamıyla boşa harcıyorlar çünkü üstlenilmeyen projelerden önceki değer, daha küçük projelerde kaynakların bağlı olması nedeniyle üretilen değerden daha yüksek. Bu, hangi faydaların ortaya çıktığına bakılmaksızın ekonomik bir kayıptır. Bu nedenle rekabet yoluyla, girişimcilerin aslında çok fazla değer üretmeyen projelerle hızlı bir şekilde ayıklanması önemlidir.
Sonuç olarak uzay programının tıpkı savaş gibi savurgan bir eylem olduğu sonucuna varabiliriz. Hükümet devreye girdi çünkü hiçbir girişimci bunu üstlenmeye istekli değildi, çünkü beklenen yatırım getirisi (varsa) diğer girişimcilerin takip edebileceğinden çok daha düşüktü. Neyi kaybettiğimizi bilmiyoruz, ama kötü hastalıkların tedavisi, yoksulluğun halledilmesi ya da her neyse olabilirdi. Tüketicilerin uzay programına kendi paralarını harcamalarının beklenmemesi ve hiçbir girişimcinin, en azından gerekli ölçüde olmayacağını beklememesi gerçeği, bunun yeterince değerli görülmediği anlamına geliyor. Ekonomik maliyetinin ekonomik değerden daha yüksek olması bekleniyordu!
Şimdi, bu uzay programından iyi bir şey çıkmadığı anlamına mı geliyor? Tabii ki hayır. Bize iyi hizmet eden keşfedilen yenilikler ve teknolojiler vardı. Ancak yatırım sırasında ya beklenmiyordu (hiç) ya da insanlara yeterince hizmet vermeleri beklenmiyordu. Kesinlikle güzel şeyler yaratan (Arpanet'in İnternet'e dönüşmesi gibi) şans örnekleri vardı, ancak aklı başında kim büyük hükümet projelerine bundan yararlanabileceğimiz istenmeyen sonuçlar olabilir diyerek kaynak harcamamız gerektiğini iddia eder?
Ekonomik maliyet düşünüldüğünde, bu yatırımdan kazanabileceğimizin (herkes tarafından!) devletin peşinden koştuğu projeden daha yüksek olması bekleniyordu. Devletin bunu yapmasının nedeni budur. Devlet, kıt kaynakları yüksek ekonomik maliyetle, yani yeterli beklenen değer olmadan, israf etme işindedir. Nasıl bakılırsa bakılsın, bu israftır. Elbette birisi ekonomik maliyet kavramını görmezden gelmediği takdirde düşük değerli fırsatların peşinde koştuğumuz için yüksek değerli fırsatlardan vazgeçildi.
Basitleştirmek gerekirse, bu ilk önce ağaçtaki aşağılarda asılı meyveleri toplama olayıdır. Çünkü bunu yapmaktan çok daha yüksek getiri (daha büyük bir para "patlaması") alır. Ekstra çaba sarf etmenin başka ve beklenmedik bir faydası olması durumunda, en üstteki dallara tırmanmanın hiçbir anlamı yoktur.
Yazar - Per Bylund
Bu yazı, mises.org sayfasının yayınladığı "Why It's Important to Understand 'Economic Costs'" yazısının bir çevirisidir.
